Większość z takich znamion nie jest groźna, jednak z niektórych może rozwinąć się czerniak.

Na co należy zwrócić uwagę, co powinno nas zaniepokoić w przypadku „dziwnych” pieprzyków? Kiedy iść do lekarza?

- Wszystkie osoby posiadające jakiekolwiek zmiany barwnikowe na skórze powinny okresowo poddać się kontroli. Najprostszą metodą oceny zmian, możliwą do wykonania w domu jest badanie w oparciu o system ABCD(E). Jest to metoda bardzo orientacyjna ale pozwala na wstępną samoocenę. W tym systemie odpowiednio litery oznaczają:

A asymetria - czerniak jest asymetryczny względem każdej osi, w odróżnieniu od łagodnych zmian, które zwykle są okrągłe lub owalne, a także prezentuje obraz nieregularny, złożony z wyniosłości określanych mianem wysp.

B brzegi - nierówne i postrzępione

C kolor - różnorodny (od jasnobrązowego do czarnego lub stalowego), z nierównomiernym rozkładem barwnika

D średnica większa niż 5 mm

E elewacja, czyli uwypuklenie powierzchni, zmiany ponad poziom otaczającego naskórka lub ewolucja - postępujące w czasie zmiany w znamieniu.

W gabinecie lekarskim dermatolog przeprowadza wywiad dotyczący obecności znamion na skórze i badanie dermatoskopowe. Jest to metoda niebolesna, nieinwazyjna, szybka i bezpieczna. Polega na oglądaniu zmian na skórze za pomocą dermoskopu ręcznego w dziesięciokrotnym powiększeniu. W Pabian-Med w ramach programu „Focus na skórę” mamy do dyspozycji dermatoskopy ręczne do bieżącej diagnostyki oraz cyfrowe do archiwizacji zdjęć.

Po wykonaniu dermatoskopii zwykle lekarz zaleca usunięcie wybranych zmian i dalszą kontrolę pozostałych lub po prostu samą kontrolę. Ja zwykle zalecam kontrolę raz, dwa razy w roku.

Jakie są niestandardowe, mało charakterystyczne zmiany, które też warto pokazać specjaliście?

Poza skórą nowotwór może pojawić się w obrębie gałki ocznej, błon śluzowych oraz aparatu paznokciowego. Ważne jest też aby pamiętać, że czerniak niekoniecznie musi być czarny czy brązowy, ale też jasnobrązowy, czerwony a nawet szary lub szaroniebieski. Ponadto należy pamiętać o takich miejscach jak pachy, pachwiny, przestrzenie międzypalcowe, skóra owłosiona głowy, dłonie i podeszwy stóp. W zasadzie wszystko co budzi niepokój chorego powinno zostać zbadane przez lekarza.
 

Najczęstsze miejsca na ciele, gdzie pojawia się czerniak?

W zasadzie na skórze całego ciała, ale najczęściej w obrębie kończyn dolnych, częściej u kobiet, karku i pleców, częściej u mężczyzn. Ponad pięćdziesiąt procent czerniaków to zmiany powstające de novo, czyli jako nowe zmiany, a około czterdziestu procent tworzy się na podłożu istniejącej już zmiany barwnikowej.

Kto jest w grupie ryzyka wystąpienia takiej zmiany? Czy czerniak ma podłoże genetyczne?

Czerniak powstaje w wyniku wzajemnego oddziaływania czynników środowiskowych oraz uwarunkowań genetycznych. Wśród najważniejszych czynników środowiskowych należy wymienić długotrwałe przebywanie na słońcu bez zabezpieczenia lub korzystanie z solarium. Wyjątkowo niekorzystna jest okresowa, krótkotrwała nasilona ekspozycja na słońce na przykład w czasie urlopów. Drugim istotnym niekorzystnym czynnikiem są powtarzające się oparzenia posłoneczne w dzieciństwie, które znacząco podnoszą ryzyko zachorowania na czerniaka w życiu dorosłym.

Do czynników genetycznych sprzyjających rozwojowi czerniaka zaliczamy jasną karnację skóry, jasne włosy i jasne oczy, dużą liczbę zmian barwnikowych na skórze, szczególnie tych wystawionych na działanie promieni słonecznych.
Jak ta choroba postępuje?

Początkowo zmienione nowotworowo komórki barwnikowe - melanocyty występują jedynie w naskórku, najpierw pojedyncze a z czasem tworzą skupiska. W miarę rozwoju nowotworu komórki czerniakowe migrują w głąb skóry naciekając ją. Z czasem, w kolejnych stadiach rozwoju drogami krwionośnymi lub/i limfatycznymi dochodzi do powstania przerzutów, które w czerniaku rozwijają się w trzech etapach. Na początku mają charakter lokalny, dalej przerzuty do węzłów chłonnych i wreszcie do odległych narządów. Czerniak jest nowotworem niezwykle szybko rosnącym, szczególnie w późniejszych stadiach.

Czy jako pacjenci dbamy o to, żeby pokazywać znamiona lekarzowi, zanim będzie za późno?

Niestety nadal pokutują w społeczeństwie liczne przesądy mówiące o tym, że raka - czerniaka czy jakiekolwiek podejrzanej zmiany nie należy ruszać. Inną trudną kwestią jest ograniczona dostępność do badania w ramach NFZ. Stąd niezwykle cenne są wszelkie akcje profilaktyczne takie jak „Focus na skórę” prowadzone w Pabian-Med. Coraz częściej, dzięki tego typu akcjom oraz ogłoszeniom społecznym świadomość chorych wzrasta. Pacjenci sami dochodzą do wniosku, że warto się badać i zgłaszają się na wizyty. Należy podkreślić bardzo ważną rolę w promowaniu profilaktyki czerniaka lekarzy rodzinnych. W mojej praktyce miałam co najmniej kilka takich przypadków, kiedy to chory został przysłany przez swojego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej na konsultację i okazywało się, że podejrzana zmiana była jednak czerniakiem. W tym miejscu wypada podziękować kolegom i pogratulować czujności.

W jakim stadium choroby najczęściej diagnozowany jest czerniak?

Do poradni dermatologicznej zgłaszają się chorzy z różnymi problemami i niejako przy okazji staram się obejrzeć im również znamiona barwnikowe. Stąd udaje mi się wykryć zmiany na naprawdę wczesnym etapie rozwoju, średnicy ok. trzech, czterech milimetrów. Rozpoznaję kilka czerniaków rocznie, pozostałe wycięte zmiany w większości wykazują w badaniu histopatolocznym dysplastyczny charakter. Czyli jeszcze nie są czerniakami, ale już nie są zwykłymi pieprzykami. Tak naprawdę jeśli już pacjent choruje na czerniaka to satysfakcją dla lekarza jest rozpoznanie zmiany w najwcześniejszym stadium właśnie przy pomocy dermatoskopu, bo wtedy choremu można naprawdę pomóc. W wielu przypadkach można uzyskać całkowite wyleczenie. Wskaźnik pięcioletnich przeżyć przy radykalnym usunięciu czerniaka we wczesnym stadium sięga dziewięćdziesiąt pięć procent. Rozpoznanie dużego czerniaka na oko jest już niestety porażką systemu zdrowotnego i znaczenie pogarsza rokowanie dla pacjenta.

W ramach programu zgłaszają się często również ludzie zapracowani, zabiegani, którzy na co dzień nie mają czasu przyjść na wizytę w ramach NFZ. Pamiętać trzeba, że do dermatologa wymagane jest skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu. Ludzie ci nierzadko posiadają wiele zmian barwnikowych i wymagają kontroli przynajmniej raz w roku. Uczestnictwo w programie profilaktycznym FOKUS NA SKÓRĘ daje im możliwość diagnostyki zmian skórnych bez konieczności spełniania warunków narzuconych przez NFZ oraz motywuje do samabadania. W dalszym etapie większość z badanych w ramach programu zgłasza się na dalsze wymagane kontrole już z właściwym skierowaniem.