W 1920 roku Pabianice nie miały kanalizacji. Pomyje i fekalia wylewało się do cuchnących rynsztoków. Porządnie się umyć można było tylko w wannach łaźni przy zakładach włókienniczych Kruschego i Endera, przy zakładzie Kindlera oraz w mykwie żydowskiej.
Większość spośród 36.000 mieszkańców była Polakami. Reszta to Żydzi, Niemcy i Rosjanie. Cztery lata wcześniej doliczono się o 7.000 mieszkańców więcej.

Ratusz zatrudniał 36 urzędników oraz buchaltera, archiwistę, kwatermistrza, maszynistkę, akuszerkę, intendenta, 2 stróżów, 3 woźnych, gajowego, felczera, kontrolera żywności, sekwestratora i registratorkę.
Po odzyskaniu niepodległości w Pabianicach było pięć aptek, trzy szpitale (jeden miejski z 80 łóżkami i dwa fabryczne), ambulatorium i przychodnia państwowa dla chorych wenerycznie. Miasto utrzymywało przytułek dla starców i schronisko dla dzieci. Było też kilka instytucji charytatywnych, w tym Ewangelicki Dom Starców.

9 marca 1919 r. były pierwsze wybory do pabianickiego samorządu. Sześć list kandydatów wystawili Polacy, trzy - Żydzi, jedną - Niemcy. Polska Partia Robotnicza wygrała te wybory, deklasując Narodowy Związek Robotniczy i Żydowski Narodowy Komitet Wyborczy. Pierwszym prezydentem Pabianic (przed wojną rządził tu burmistrz) został Leonard Makowski, a wiceprezydentem – Jan Jankowski.
Pabianice weszły w skład województwa łódzkiego, mając uprawnienia miasta powiatowego.

Ponad połowa pabianiczan (23.000 osób) nie miała pracy. Największe fabryki dawały zajęcie jedynie 530 osobom. Bezrobotnym wydawano zapomogi w naturze (jedzenie, drewno na opał). Ale to nie wystarczało. W sierpniu głodni i zbuntowani wyszli na ulice, gdzie ostrzelała ich policja. Ale manifestacje nie ustawały.

Brakowało żywności. Tuż po wojnie na mieszkańca Pabianic przypadało zaledwie 15 funtów ziemniaków. Cukru nie przywożono.
Do 1920 roku wymieniono bruk na ulicy Zamkowej, przedłużono ulicę Zachodnią i utworzono park miejski, zwany dziś Strzelnicą.
Tkacze uruchamiali pierwszą setkę ręcznych warsztatów. Do przedwojennych mocy wytwórczych dochodziła fabryka tkanin bawełnianych Kruschego i Endera. W Pabianicach pracowało już siedem farbiarni parowych i apretur, piętnaście farbiarni ręcznych, dwie garbarnie, fabryka mebli biurowych, stolarnia mechaniczna, papiernia, fabryka artykułów chemicznych i dwa młyny.
We wtorki i piątki handlarze rozkładali towary na rynku i placu jarmarcznym.

24 listopada 1921 r. włączono do Pabianic (z gminy Widzew) folwark Młodzieniaszek i wieś Jutrzkowice Poduchowne. Z gminy Górka Pabianicka przyłączono folwark Pabianice, wieś Pabianice i część wsi Nowo–Karniszewice.
Nowe granice miasta wytyczono 22 kwietnia 1922 r. Za linię graniczną między miastem a wsiami Rypułtowice i Karniszewice przyjęto środek koryta Dobrzynki. Granica z Karniszewicami biegła od rzeki w kierunku zachodnim do drogi z Pabianic do Szynkielewa. Dalej – do drogi kolonialnej i tą drogą do przecięcia się jej z traktem Pabianice–Konstantynów. Następnie wzdłuż toru kolejowego do szosy Pabianice–Łask.

12 listopada 1933 r. na Starym Rynku przed kościołem św. Mateusza odsłonięto pomnik Legionisty, autorstwa Mieczysława Lubelskiego.  Na cokole monumentu czuwa legionista, u jego nóg leżą zdruzgotane słupy graniczne. Na ścianie pomnika wyrzeźbiono twarz marszałka Józefa Piłsudskiego. Trzy ściany cokołu pokryto nazwiskami pabianiczan, którzy w latach 1914–1920 oddali życie za ojczyznę. Są to Orlęta Pabianic.
Pomnik ten został wysadzony w powietrze przez hitlerowców w 1939 r. Dzięki ofiarności mieszkańców Pabianic, w 1989 r. zrekonstruowano go.

Miejsce, gdzie stoi, jest szczególne: tutaj latem 1863 r. stacjonowali powstańcy, w 1905 r. tędy szedł pochód pabianickich niepodległościowców, w 1914 r. tutaj zatrzymał się pierwszy oddział polskiego wojska, a w 1918 r. składano przysięgę na wierność Rzeczypospolitej.
___________________
Na podstawie:
„Pabianiczanie, którzy oddali życie za ojczyznę 1914–1920”, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Pabianice 1933.
„Dzieje Pabianic. Kalendarium do 1939 roku”, Andrzej Gramsz, wydawnictwo GRAKO, Łódź 2005.
„Pabianiciana”, pod red. Kazimierza Badziaka, tom II, Pabianickie Zakłady Graficzne, 1993 rok. Tam: Dariusz Wypych „Pabianice u progu niepodległości (1918–1922)”.
„Pabianice. Przewodnik po historii i współczesności miasta”, Aneta Adamczyk, Muzeum Miasta Pabianice, Pabianice 2007.
„650 lat Pabianic. Studia i szkice”, Robert Adamek, Tadeusz Nowak, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2005
„Dzieje Pabianic” pod red. Gryzeldy Missalowej, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1968.

Artykuł z cotygodniowej strony historycznej w papierowym Życiu Pabianic