Czym jest zachowek?

Zachowek to instytucja prawa spadkowego. Jego najważniejszy cel stanowi ochrona rodziny spadkodawców. Może się zdarzyć, iż spadkodawca w testamencie zapisze należący do niego majątek osobie spoza rodziny, albo przekaże część majątku w postaci darowizny wybranej instytucji, albo dowolnej osobie. Prawo do zachowku zagwarantuje nam, iż część spośród jego majątku trafi i tak do najbliższych spadkodawcy. 

Prawo do zachowku obowiązuje w chwili, gdy spadkodawca zdecydował się, aby zarządzać własnym majątkiem w szczególny sposób. Jeżeli nie sporządził testamentu, wtedy podział majątku będzie podlegał dziedziczeniu zgodnym z przepisami. 

Zachowek zgodnie z obowiązującym prawem przyjmowany jest na ogół w postaci pieniężnego świadczenia. Jest to część z majątku spadkowego, która przypadałaby konkretnej osobie, gdyby dziedziczyła ona według ustawy. Dopiero wówczas, gdy spadkodawca pominie rodzinę w rozliczeniu własnego majątku (nie przekaże należnej części a darowiźnie, albo nie uwzględnia jej w swoim testamencie) pojawi się roszczenie co do zachowku. Zachowek, jak każde inne roszczenie majątkowe, podlega także przedawnieniu. Jego termin to 5 lat od momentu ogłoszenia testamentu albo też w wybranych sytuacjach od otwarcia spadku. 

Kto będzie zobowiązany do zapłacenia zachowku w wypadku śmierci spadkodawcy? 

• spadkobiercy - na ogół chodzi o osoby spoza rodziny. Możliwa jest jednakże sytuacja, iż spadkodawca zapisze w testamencie całość swojego majątku dzieciom, pomijając współmałżonka. Wtedy to dzieci będą zobowiązane do zapłacenia zachowku współmałżonkowi (o ile wcześniej nie doszło do rozwiązania małżeństwa), 
• windykacyjni zapisobiercy - osoby, które w testamencie otrzymały wybraną rzecz od spadkodawcy (gospodarstwo rolne, firmę, czy wartościowe przedmioty),  
• obdarowani na podstawie darowizny - mogą to być nie tylko osoby, ale także instytucje. 

Kto ma prawo do otrzymania zachowku? Zachowek, a testament 

Osobami uprawnionymi do otrzymania zachowku są:  

• zstępni - to termin prawny na określenie dzieci, czy wnuków. Należy mieć na uwadze dwie reguły, które będą mieć tutaj zastosowanie. Po pierwsze, nie istnieje różnica pomiędzy dziećmi naturalnymi, a adoptowanymi. Tak samo nie istnieje prawna różnica pomiędzy dziećmi, które stanowią owoc związku małżeńskiego a takimi, które są spoza małżeństwa. Po drugie, pierwszeństwo będą mieć bliżsi zstępni. Zatem, jeżeli dzieci spadkodawcy żyją, prawo do zachowku będzie przysługiwało im, nie zaś wnukom. Jeżeli dzieci nie żyją, to prawo będzie przeniesione na wnuki,  
• współmałżonek - zachowek będzie przysługiwał wyłącznie małżonkowi, który w momencie śmierci spadkodawcy był z nim w ważnym związku małżeńskim. Nie będzie przysługiwał zaś po uzyskaniu prawomocnego rozwodu, jak również w chwili, kiedy proces rozwodowy był w toku i nie został zakończony, niemniej spadkodawca wystąpił o rozwód z winy współmałżonka. Analogicznie rzecz ujmując, w wypadku separacji decyzyjne będzie orzeczenie sądowe o separacji, albo też rozpoczęty proces, w którym to spadkodawca zawnioskuje o separację z winy współmałżonka. Zachowek przysługuje w pełni małżonkowi, który pozostaje w nieformalnej separacji. Jeżeli nie ma ona prawnego umocowania, to znaczenia nie ma stan faktyczny (brak wspólnego zamieszkania, pożycia), 
• rodzice spadkodawcy - zachowek będzie przysługiwał rodzicom spadkodawcy tylko w przypadku, kiedy ten nie pozostawił po sobie żadnych dzieci. 

Ile będzie wynosić zachowek?

Żeby móc dowiedzieć się, w jakiej kwocie będzie przysługiwał nam zachowek, uprzednio należy zapoznać się z ogólnymi regułami ustawowego dziedziczenia. Jeżeli spadkodawca nie zostawił testamentu (albo jest on nieważny), o kolejności dziedziczenia zadecydują przepisy prawa: 

• w pierwszej kolejności dziedziczyć będą dzieci, ale i współmałżonek spadkodawcy (także wnuki, jeżeli dzieci nie żyją w momencie otwierania spadku) ; dzieci i współmałżonek spadkodawcy będą dziedziczyć po równo, niemniej małżonek nie może otrzymać mniej, aniżeli 1/4 spadku. Przykładowo, w chwili, kiedy mąż zostawi żonę i trójkę dzieci, żonie i każdemu z dzieci przypadnie 1/4 majątku. W sytuacji, kiedy mąż zostawi żonę i 5 dzieci - żona otrzyma 1/4 majątku, zaś każdemu z pięciorga dzieci przypadają 3/20 z całego spadku, 
• jeżeli spadkodawca nie miał dzieci - prawo do dziedziczenia będzie miał współmałżonek, jak i rodzice spadkodawcy ; małżonek odziedziczy połowę z majątku, zaś rodzice po 1/4 z całości spadku. W chwili, gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie dzieci, ani też małżonka, całość będzie przysługiwała rodzicom, 
• jeżeli spadkodawca nie pozostawi po sobie dzieci, a żyje wyłącznie jedni z jego rodziców - prawo do dziedziczenia będzie mieć małżonek, rodzeństwo spadkodawcy i żyjący rodzic; na przykład mężczyzna, który pozostawił żonę, dwójkę rodzeństwa i matkę, matka 1/4, zaś dwójka rodzeństwa po 1/8 (część, która normalnie przysługiwałaby ojcu spadkodawcy, gdyby oczywiście żył), 
• w następnej kolejności do podziału majątku mogą dołączyć także dziadkowie spadkodawcy i dzieci rodzeństwa, 
• w chwili, kiedy spadkodawca nie miał żadnej rodziny, majątek jest przekazywany do gminy, albo do Skarbu Państwa.